In de strijd tegen het coronavirus zijn medicijnen belangrijk. De medicijnen kunnen iemand die ziek is beter maken, of de symptomen van de ziekte verminderen. Een paar medicijnen zijn al goedgekeurd om tegen het coronavirus te gebruiken. En er lopen onderzoeken naar verschillende andere medicijnen tegen het coronavirus.
Bestaande medicijnen voor de behandeling van COVID-19
Medicijnen die al op de markt zijn en oorspronkelijk bedoeld zijn tegen andere aandoeningen, werken misschien ook tegen het coronavirus. Daarom kijken onderzoekers bij het zoeken naar een coronamedicijn ook naar bestaande medicijnen. Zieke coronapatiënten in ziekenhuizen over de hele wereld krijgen in studieverband verschillende bestaande medicijnen die misschien wel werken tegen een corona-infectie. Deze studies richten zich vooral op antivirale middelen, medicijnen met invloed op het immuunsysteem en bloedplasmaproducten.
Experimentele coronamedicijnen
Op dit moment zijn er experimentele medicijnen tegen COVID-19 in ontwikkeling. Deze zijn nog niet officieel goedgekeurd. Door de bijzondere situatie kan het zijn dat een experimenteel medicijn toch al beschikbaar is, nog voordat het officieel op de markt komt. Dit kan dan op verschillende manieren:
Compassionate use
Een compassionate use programma is bedoeld voor patiënten met een levensbedreigende, langdurige ziekte of met ernstig, blijvend letsel. Een behandeling met andere medicijnen is niet mogelijk. Van het medicijn moet al wel bewezen zijn dat de balans tussen werkzaamheid en veiligheid positief is.Dit programma is bedoeld voor patiënten met een levensbedreigende, langdurige ziekte of met ernstig, blijvend letsel, die op dit moment niet behandeld kunnen worden met andere medicijnen. Voor het medicijn moet al wel voldoende bewijs zijn dat de balans werkzaamheid/veiligheid positief is.
Artikel 5(3)-procedure
Bij deze procedure doen andere partijen dan de firma een verzoek om de beschikbare data te beoordelen op werkzaamheid en veiligheid. Via deze procedure wordt op dit moment gekeken naar de beschikbare studieresultaten van studies naar molnupiravir. De uitkomst van een artikel 5(3)-procedure kunnen EU-lidstaten meenemen in hun besluit over het gebruik van een medicijn, nog voordat er officieel goedkeuring is.
Goedgekeurde medicijnen voor de behandeling van COVID-19
Remdesivir is een antiviraal middel en is op basis van een positieve balans tussen werkzaamheid en risico’s onder voorwaarden goedgekeurd door de Europese medicijnautoriteiten als eerste medicijn tegen COVID-19.
Met de voorwaardelijke toelating mag het medicijn voorgeschreven worden aan COVID-19-patiënten die met een longontsteking in het ziekenhuis liggen en extra zuurstof nodig hebben. Voor zover deze patiënten bij de start van de behandeling geen mechanische middelen gebruiken om de spontane ademhaling te helpen of te vervangen. Er is aangetoond dat deze patiënten gemiddeld een aantal dagen eerder herstellen als ze met remdesivir worden behandeld.
Een recente studie heeft laten zien dat remdesivir de kans op ziekenhuisopname kleiner maakt bij patiënten die geen extra zuurstof nodig hebben met een verhoogd risico op ernstige COVID-19. Op basis daarvan is de indicatie van remdesivir uitgebreid naar deze patiëntengroep, met verhoogd risico die geen extra zuurstof krijgen.
Het medicijn dexamethason verlaagt het risico op overlijden bij ziekenhuispatiënten met COVID-19 die zuurstof krijgen toegediend of aan de beademing liggen. Dexamethason is al tientallen jaren goedgekeurd voor de behandeling van verschillende aandoeningen, zoals reumatische ziekten, huidziekten, ernstige allergieën en astma. Het heeft ontstekingsremmende eigenschappen. Bij patiënten die geen zuurstof kregen toegediend of die niet aan de beademing lagen, had dexamethason geen aantoonbaar positief effect.
Ronapreve is goedgekeurd voor de behandeling van COVID-19 bij volwassenen en jongeren vanaf 12 jaar en met een gewicht van ten minste 40 kilogram die geen aanvullende zuurstof nodig hebben, en die een verhoogd risico lopen dat hun ziekte ernstig wordt. Ook kan dit medicijn, dat uit twee antilichamen bestaat, gebruikt worden ter voorkoming van COVID-19 bij mensen van 12 jaar en ouder met een gewicht van minimaal 40 kilogram.
Regkirona bestaat uit één antilichaam en is goedgekeurd voor de behandeling van volwassenen met COVID-19 die geen aanvullende zuurstof nodig hebben en die ook een verhoogd risico lopen dat hun ziekte ernstig wordt.
Xevudy, dat bestaat uit één antilichaam, is ook goedgekeurd voor de behandeling van mensen vanaf 12 jaar van ten minste 40 kilogram. Het gaat om mensen die geen extra zuurstof nodig hebben en die een verhoogd risico lopen dat hun ziekte ernstig wordt.
Monoklonale antilichamen moeten worden toegediend via een infuus of injectie.
Lopende onderzoeken naar coronamedicijnen
In zowel Nederland als andere landen wereldwijd lopen verschillende studies naar experimentele medicijnen én medicijnen die al op de markt zijn, voor de behandeling van COVID-19. Bestaande medicijnen mogen in Nederland alleen als onderdeel van een klinische studie en ‘off label’ worden ingezet. Off-label betekent dat een medicijn voor een andere aandoening wordt gebruikt, dan waarvoor het middel is goedgekeurd.
De middelen waarvan de werking wordt onderzocht, zijn te verdelen in:
Middelen met een directe werking tegen het virus;
Middelen die werken op het immuunsysteem en helpen om het virus onder controle te krijgen.
Medicijnen met een (mogelijk) effect op het virus zelf
Monoklonale antilichamen zijn antilichamen tegen een stukje van het virus (vaak het zogeheten spike-eiwit). Deze middelen blokkeren het mechanisme waarmee het virus zich aan de menselijke cellen hecht. Als het virus niet in de cel terechtkomt kan het zich niet vermenigvuldigen in het menselijk lichaam.
Er zijn op dit moment verschillende monoklonale antilichamen getest bij patiënten die (nog) niet in het ziekenhuis waren opgenomen. Hieruit blijkt dat er mogelijk een positief effect is op ziekenhuisopname en overlijden.
De verwachting is wel, dat nieuwe varianten van het virus ook weer vragen om nieuwe monoklonale antilichamen. Eerder zijn verschillende monoklonale antilichamen door het Europese beoordelingscomité van het EMA beoordeeld via een artikel 5 (3) procedure, wat nationaal gebruik mogelijk maakte.
Inmiddels zijn de monoklonale antilichamen Regkirona, Xevudy en Ronapreve via een versnelde procedure goedgekeurd voor gebruik. Monoklonale antilichamen van andere firma’s worden nog in een versnelde procedure beoordeeld.
In december 2021 is het Europese beoordelingscomité van het EMA gestart met de versnelde beoordeling (‘rolling review’) van gegevens over Paxlovid, een antiviraal medicijn dat mogelijk de kans op ziekenhuisopname en sterfte aan COVID-19 verlaagt bij volwassen COVID-19 patiënten, die geen extra zuurstof nodig hebben, maar wel een verhoogd risico lopen op ernstige klachten.
Paxlovid (ontwikkeld door Pfizer) bestaat uit twee stoffen. Ritonavir is al in gebruik bij de behandeling van met hiv-1 geïnfecteerde patiënten. Het is gecombineerd met een nieuwe werkzame stof (PF-07321332). Deze nieuwe stof remt de vermenigvuldiging van het coronavirus in het lichaam van patiënten met COVID-19. Ritonavir zorgt dat de andere stof langer zijn werk kan doen.
Op basis van tussentijdse gegevens had het beoordelingscomité al positief geadviseerd over het inzetten van Paxlovid bij volwassen COVID-19 patiënten. Dat advies was gebaseerd op een artikel 5(3) procedure. Via die procedure geeft het Europese beoordelingscomité van het EMA een Europees advies aan nationale autoriteiten over het gebruik voorafgaand aan registratie in bijvoorbeeld een compassionate use programma.
De beoordeling van het orale antivirale middel molnupiravir (ook bekend als MK-4482 of Lagevrio) is in oktober gestart. De eerste studieresultaten lijken erop te wijzen dat dit middel de vermenigvuldiging van het virus remt en de kans op ziekenhuisopname en -overlijden verkleint bij volwassen patiënten met milde tot matige ernstige COVID-19 en een verhoogd risico op ernstige ziekte.
Op basis van een zogeheten artikel 5(3) procedure heeft het Europese beoordelingscomité van het EMA op 19 november 2021 een voorlopig advies uitgebracht. Molnupiravir is te gebruiken voor behandeling van volwassen COVID-19-patiënten die geen extra zuurstof nodig hebben, maar wel een verhoogd risico lopen om ernstig ziek te worden. Een artikel 5(3) procedure kan gebruikt worden om een middel al nationaal toe te passen zonder dat er al een officiële registratie is.
Op 23 november heeft het Europees Medicijnagentschap de aanvraag voor markttoelating ontvangen. Op 14 december is de beoordeling van nieuwe, aanvullende gegevens over de effectiviteit van molnupiravir gestart. Het beoordelingscomité van het EMA zal opnieuw communiceren wanneer de resultaten van de eindbeoordeling bekend zijn. Op basis daarvan bepaalt de Europese Commissie of Lagevrio een (voorwaardelijke) vergunning krijgt.
Ivermectine is goedgekeurd voor de behandeling van infecties met parasieten. In sommige laboratoriumstudies lijkt ivermectine ook te werken tegen het coronavirus. De dosis die effectief is tegen het virus lijkt alleen hoger te moeten zijn dan de dosis die is goedgekeurd voor infecties met parasieten. De studies die tot nu toe zijn gepubliceerd over de werkzaamheid en veiligheid van ivermectine bij COVID-19-patiënten, laten een aantal tekortkomingen zien. Daarom is de rol van ivermectine bij de behandeling van deze patiënten op dit moment nog niet duidelijk. Het wachten is op de resultaten van grote klinische studies waarin de behandeling met ivermectine is vergeleken met placebo of een andere werkzame behandeling. Op basis daarvan kan worden bepaald of ivermectine werkzaam is bij deze patiënten.
Chloroquine en hydroxychloroquine zijn goedgekeurde medicijnen voor de behandeling van malaria en verschillende auto-immuunziekten. Beide medicijnen zijn al lang op de markt voor de behandeling van deze aandoeningen en hebben bij deze aandoeningen en dosering een redelijk gunstig veiligheidsprofiel. Wel kunnen chloroquine en hydroxychloroquine bij sommige patiënten hartritmestoornissen veroorzaken.
Aan het begin van de pandemie stond in een publicatie over laboratoriumonderzoek dat deze middelen de vermenigvuldiging van het coronavirus zouden remmen. Daarna is in verschillende klinische onderzoeken de werkzaamheid en de veiligheid van (hydroxy)chloroquine onderzocht bij de behandeling van COVID-19. Uit deze studies is gebleken dat deze middelen niet effectief zijn bij de behandeling van COVID-19. Wel bestaan er zorgen over de mogelijke bijwerkingen. De bijwerkingen van deze middelen, zoals de genoemde hartritmestoornissen, kunnen bij mensen met een zwakke gezondheidstoestand mogelijk een grotere rol spelen.
Voor de ernstige bijwerkingen van (hydroxy)chloroquine, al dan niet in combinatie met azitromycine, hebben zowel het EMA als medicijnautoriteit CBG eerder al gewaarschuwd.
Medicijnen met een effect op het immuunsysteem
Bij ernstige symptomen van COVID-19 kan er een te sterke reactie optreden van het immuunsysteem. Een aantal middelen die aangrijpen op het immuunsysteem spelen mogelijk een rol bij de behandeling van COVID-19.
Het Europese geneesmiddelenbeoordelingscomité heeft in december 2021 een positief advies gegeven over RoActemra (tocilizumab). Het middel is geschikt voor ziekenhuispatiënten met ernstige COVID-19 die corticosteroïden krijgen en extra zuurstof nodig hebben. Tocilizumab remt Interleukine-6, een stof die bij ontstekingen een rol speelt en die bij sommige COVID-19 patiënten verhoogd is. Het medicijn RoActemra is al goedgekeurd voor de behandeling van een aantal ontstekingsziektes, zoals reuma.
In december heeft het geneesmiddelenbeoordelingscomité een positief advies gegeven over Kineret (anakinra) voor de behandeling van volwassen COVID-19-patiënten met een longontsteking, die zuurstof toegediend krijgen en het risico lopen op ernstige problemen aan de longen.
Anakira was al goedgekeurd voor de behandeling van een aantal ontstekingsziektes, zoals reuma. Anakinra blokkeert interleukine-1, een eiwit dat betrokken is bij ontstekingsprocessen in het lichaam.
In mei 2021 is de beoordeling gestart voor Olumiant (baricitinib) voor de behandeling van patiënten met COVID-19 die extra zuurstof nodig hebben. Een klinische studie toonde aan dat de tijd tot herstel een dag korter was bij patiënten met COVID-19 die extra zuurstof nodig hadden en die baricitinib kregen, vergeleken met patiënten die dit niet kregen. Een andere studie liet bij deze patiënten geen significant effect zien van behandeling met baricitinib. Baricitinib behoort tot een groep geneesmiddelen die ontstekingen helpen verminderen.
De uitkomst van de beoordeling wordt begin 2022 verwacht.
Disclaimer
Laatste update: 16 december 2021
Alleen voor remdesivir, dexamethason en verschillende monoklonale antilichamen hebben EMA en CBG de data beoordeeld die de behandeling van COVID-19 ondersteunen. Voor een aantal andere producten loopt er momenteel een beoordelingsprocedure bij EMA en CBG. Bekijk het laatste nieuws op de pagina ‘Updates over coronamedicijnen’.
